«Երբ Տեր-Պետրոսյանը հնարավորություն ունեցավ դուրս գալ տնից և դիմել հանրությանը, նա խոսեց երկխոսության և դրա անհրաժեշտության մասին»

«ԵՍ ԻՍԿԱՊԵՍ ՀԱՎԱՏՔԻ ՄԱՐԴ ԵՄ, ՊԱՀՔԻ ՄԵՋ ԵՄ ԱՅՍՕՐ, ՈՒ ԴՐԱ ՀԱՄԱՐ Է, ՈՐ ԽՈՍՔԵՐԻՍ ՄԵՋ ՇԱՏ ԶՈՒՍՊ ԵՄ»
Իրավունքը «de facto»-ի հարցերին պատասխանում է «Հանրապետություն» կուսակցության առաջնորդ ԱՐԱՄ Զ. ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ
-Պարոն Սարգսյան, ի՞նչ հանգրվանի է հասել ընդդիմությունն այսօր:
-Խնդիրները, որ դրել էինք նախագահական ընտրությունների ժամանակ, առայսօր ուժի մեջ են մեկ պարզ պատճառով. Հայաստանի Հանրապետությունում ընտրություններ տեղի չեն ունեցել, ուստի կա ժողովրդի պահանջը` հասնել արդարության, որին հասնելու ճանապարհները նախանշվում են հանրահավաքներում՝ Տեր-Պետրոսյանի առաջ քաշած ծրագրերում: Դրանց ավելացնելու ես ոչինչ չունեմ:
-Պարոն Սարգսյան, Դուք բավական երկար ժամանակ ընդդիմադիր շարժման լիդերներից եք։ Ըստ Ձեզ՝ ինչո՞վ է տարբերվում այսօրվա ընդդիմությունը նախորդներից:
-Ես ինձ երբեք ընդդիմություն չեմ համարել: Եղե՛լ և ե՛մ՝ հասարակության մի հատվածը: Անցած բոլոր ընտրությունների իրական արդյունքներն ինձ հիմք են տալիս պնդելու, որ մենք իրականում մեծամասնություն ենք եղել թե՛ 2003-ին, թե՛ 2008-ին: Որպեսզի ասվածը մերկապարանոց չհնչի, հիշենք, որ երկու ընտրությունների ժամանակ էլ իշխանությունները վախեցան արկղերը բացել. «բացվեցին» Արտաշես Գեղամյանի, Արթուր Բաղդասարյանի բողոքարկած տեղամասերը, մեր բողոքարկումներն «անտեսվեցին»:
Ինչ վերաբերում է 2003-ի և այսօրվա ընդդիմությանը, ապա գաղափարական առումով տարբերություն չկա. երկու դեպքում էլ ժողովուրդն արդարություն է պահանջում:
-Դիտարկենք ընդդիմություն-իշխանություն հարաբերությունների դինամիկան: 98-ին հայր-Դեմիրճյանը չշարունակեց պայքարը: 2004-ի ապրիլի 12-ին ժողովրդին ջրցանեցին, ծեծեցին: 2008-ին ժողովրդի զավակներ զոհվեցին: Ասել է՝ խոր, անդառնալի ռեգրես գրանցվեց այդ փոխհարաբերություններում: Նույն ռեգրեսի տրամաբանությամբ եթե գնանք` ի՞նչ է սպասվում առաջիկայում: Ի՞նչ պետք է արվի, որ այդպես չլինի:
-Ռեգրես տեղի ունեցավ, որովհետև 2003-ին իշխանությունների օգտագործած մահակները, ջրցան մեքենաները, ժողովրդին անխնա ծեծելու գործոնն այս դեպքում չաշխատեցին: Նախկինում իշխանությանը թվում էր` եթե ինքը դրել է փշալարը, դրանով իրեն ապահովագրել է, ու պայքարի ելած մարդը չի անցնելու այդ փշալարը: Բայց «նախկին» մարդը տեսավ, որ էդ փշալարից հետո էլ իշխանությունը գալիս ու ծեծում է սեփական ժողովրդին: ՈՒ էս անգամ փշալարերն իշխանությանը չօգնեցին, որովհետև պայքարող մարդն արդեն իր վրա զգացել ու անցել է իշխանության կիրառած բռնի ուժի այդ փուլը, հասկացել է, որ էս իշխանությունները ոչ մի բանի առաջ կանգնողը չեն, բարոյական ոչ մի սկզբունք իրենց դեպքում կիրառելի չէ. նրանց զսպիչները չեն աշխատում: ՈՒ իշխանությունը գնաց հաջորդ քայլին` կրակեց, սպանեց սեփական զավակներին: Եվ էն իշխանությունը, որը նման քայլ է արել, պետականությունից, ժողովրդավարությունից խոսելու իրավունք այլևս չունի:
ՈՒ թե իրենք որոշել են այս գործելակերպը շարունակել, ապա եզրակացությունը մեկն է` պետք չէ ժողովրդին ծեծել, սպանել, բանտերը լցնել` զրոյացնել պետության հեղինակությունը, դրսի համար դառնալ «իզգոյ» երկիր: Առանց այն էլ այս փոքրիկ երկրի մարտահրավերները շատ-շատ են. թող այլևս ընտրություններ չանեն, թող օրենք ընդունեն, նշանակեն նախագահ, նախագահն էլ թող մնա այնքան, որքան իրեն Աստված կյանք է տվել, իր մահից առաջ էլ թող պաշտոնը կտակի իր որդուն կամ եղբորը, դառնանք խանական տիպի երկիր: Դա ավելի բարոյական է: Այդպես պետությունը գոնե զերծ կմնա ցնցումներից, չի հայտնվի դրսի պերմանենտ ու տարափոփոխ ազդեցությունների տակ, կորուստներն այսքան անպասելի ու ահռելի չեն լինի:
-«Ցավդ կհասկնա՜մ», պարոն Սարգսյան, «կհասկնա՛մ»: Բայց, մյուս կողմից, ի՞նչ պետք է անել վիճակը, բոլոր դեպքերում, շտկելու համար:
-Բանալիները ես չեմ տալու, բանալիները կան: Մեր դեպքում՝ հասարակական լայն զանգվածների մասնակցությամբ իշխանությունների իրականացրած քաղաքականությանը հակադրվելն է, այս իշխանություններին անվերջ փաստի առաջ կանգնեցնելն է: Ընդ որում, իշխանություններին ամենից շատ զայրացնում է այն, որ Տեր-Պետրոսյանն իր և մեր պայքարը մշտապես տեղավորում է օրենքի հստակ շրջանակների մեջ:
-Իսկապես, ընդդիմությունը վերջին տարվա ընթացքում էսպիսի մի մոնումենտալ` դասական պայքարի մոդելավորում իրականացրեց, հնարավորությունների մի այնպիսի «արեալ» բացեց, որ հիանալ կարելի էր: Բայց եկեք առաջ նայենք և խոսենք գլխավորից. ինձ, որպես մարդու, էս երկրի քաղաքացու, մտահոգում ու ցավ է պատճառում հարցը. ինչո՞ւ երկխոսություն տեղի չի ունենում երկու ուժերի միջև, որոնք ուզեն թե չուզեն՝ նույն «շինելից» են դուրս եկել, և ինչքա՞ն երկար դեռ կշարունակվի երկրին պատած այս լարվածությունը, որը ոչ մեկին ձեռնտու չէ: Չտրվենք մեղադրանքներին, գտնենք պատճառը, ձևը, բանալին, թեկուզ ուշացած երկխոսության համար:
-Ընդդիմությունը միշտ էլ եղել է երկխոսության կողմնակիցը: Ընդ որում, առաջարկը նույնպես եղել է ընդդիմության կողմից: Մարտի 1-ի երեկոյան, ժամը 8-ից սկսած մինչև գիշերվա 3-ը, երբ ես բարձրախոսով Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հորդորն ու խնդրանքը փոխանցեցի ժողովրդին, առաջարկն իշխանությանը հետևյալն էր. Լևոն Տեր-Պետրոսյանը գա հարթակ և դիմի ժողովրդին. ողջ օրն այդ առաջարկով դիմեցինք իշխանությանը, նման առաջարկով իշխանությունների մոտ բանակցությունների գնաց նաև ՀՀ-ում արտասահմանյան դիվանագիտական կորպուսը: Սկզբում իշխանությունները համաձայնեցին, խոստացան, որ թույլ կտան, հետո ստեցին, թե իրենք նման բան չեն ասել: Գիտե՞ս, այս իշխանությունները ստում են ոչ միայն իրենց ժողովրդին, այլև ամբողջ աշխարհին: Եվ այդ օրն իշխանությունը, այն ժամանակվա իր ղեկավարով, գնաց ամենավատ, ամենախարդախ ճանապարհով` ընտրելով տարբերակներից վատթարագույնը:
-Ի՞նչ նկատի ունեք:
-Սեփական ժողովրդի վրա կրակելու` մինչ այս մեր պատմության մեջ չլսված, չտեսնված հայատյացությունը...
Ես շարունակեմ չկայացած երկխոսության թեման։ Այդ ամենից հետո, հենց առաջին անգամ, երբ Տեր-Պետրոսյանը հնարավորություն ունեցավ դուրս գալու տնից և դիմելու հանրությանը, նա խոսեց երկխոսության և դրա անհրաժեշտության մասին ու ասաց պայմանը:
-Որն էլ առայսօր չի կատարվում: Իսկ գուցե ճիշտ կլիներ, չէ, ավելի ստույգ, ճկուն կլիներ, եթե պայման չդրվեր, երկխոսությունը սկսվեր, ու այդ ընթացքում պայմաններն առաջ քաշվեին:
-Չէր կարող Տեր-Պետրոսյանը գնալ հանդիպման, երբ տղաները բանտերում են: Այդ դեպքում տղերքը կդառնային առևտրի առարկա: Էդ տղաները դեմ են, որ իրենցով առևտուր արվի: էդ տղաները պատվով են նստած և բանտերում գտնվելու համար չեն տրտնջում: Էդ տղաները տրտնջում են էս երկրի էս վիճակի համար և փոփոխություն են ուզում պետական մտածողության մեջ: ՈՒ էս առումով նույնիսկ իմ հանդիպումը ցանկացած պաշտոնյայի հետ` բանակցելու, երկխոսելու առումով, ես համարում եմ կոպիտ սխալ:
-Որպես իմաստուն կողմ` այդ տարբերակն էլ փորձեիք:
-Գիտե՞ս, էդ տեսությունը, որ կարելի է Մարսից նայել ու ասել, որ էս մոլորակի վրա մի պուճուր հանրապետություն-Հայաստանում երկու կողմ կռվել են իրար հետ, ու հնարավոր չէ, որ միայն մեկ կողմը մեղավոր լինի, որովհետև եթե կռիվ է, երկու կողմն էլ մեղավոր են, ես այդ տեսության կողմնակիցը չեմ, որովհետև իրականում իրենք են մարդկանց սպանել, իրենք են անօրինականորեն տղերքին ձերբակալել: Իրենք այդ ամենն անելով՝ ողջը փորձել են վերագրել մեզ, ինչն ուղղակի անբարոյականություն է, և այն մարդիկ, որոնց զավակներին նրանք սպանել են, այսօր դատարաններից արդարություն են պահանջում, նրանք չեն հավատում, որ իրենց որդուն սպանել է Հակոբ Հակոբյանը, Սասուն Միքայելյանը, Ալեքսան Արզումանյանը:
-Սիրելի Արամ, դու հավատացյալ մարդ ես, բոլոր դեպքերում ասված է, չէ՞` ձեզնից մեծը թող ձեր ծառան լինի։ Պայմանը դնեիք մի կողմ, տեսնեիք՝ էդ ժամանա՞կ ինչ են ուզում էս իշխանությունները:
-Ես իսկապես հավատքի մարդ եմ, պահքի մեջ եմ այսօր, ու դրա համար է, որ խոսքերիս մեջ շատ զուսպ եմ ու չեմ անցնում թույլատրելիության սահմանը: Բայց ասված է նաև` արդարություն և իրավունք արա, և նույն արդարության ու իրավունքի համար էլ գտնում եմ, որ պետք է արդարի դատը պաշտպանել: Հայաստանի, էս երկրի արժանապատիվ գոյատևման, զարգացման համար պետք է լուծել երեք հիմնական խնդիր. Ղարաբաղի հարց, սոցիալական ծանր վիճակ, ժողովրդավարության ապահովում: Այս երեք վեկտորների հատման կիզակետը եղել և մնալու է ժողովուրդը: Ժողովուրդը չի ուզում այսպես ապրել: Ավելին՝ անհնար է այս ամենը հանդուրժելը. Հայաստանում իշխանությունը պետք է փոխվի, ու այն կփոխի ժողովուրդը: Ժողովուրդն է որոշողը: Սա է Կոնգրեսի այսօրվա խնդիրը, սա է արդարությունն ու իրավունքը:
-Բա որ էլի՞ ռեպրեսիաներ լինեն:
-Դա չվերջացող պրոցես է. մարդը, որն ազատություն է տեսել, երբեք չի ստրկանա:
-Հիմա ի՞նչ է՝ կորսվե՞լ է երկխոսության պահը, թե՞ ինչ-որ բան դեռ փրկել հնարավոր է:
-Քաղաքականության մեջ երբեք չի կարելի ասել՝ երբեք: Չկա այդպիսի դեպք, երբ երկխոսությունը բացառվի: Հիշո՞ւմ եք` ինքս էլ այդ առնչությամբ առաջարկություն արեցի, ինչին իշխանությունները պատասխանեցին թերթերի միջոցով: Ես առաջարկել էի. եթե ուզում եք, որ «յոթի» դատավարությունն արագ ընթանա, և տեսնում եք, որ դրա հնարավորությունը չունեք, այլ տարբերակ էլ կա. համաներում հայտարարեք մնացածներին, ասենք` Սմբատ Այվազյանին բանտարկել եք, արդյոք Սմբատի նման անհատականությանը՝ որևէ ոստիկանի հրելու համար (ինչը նույնիսկ դատավարության ժամանակ հնարավոր չեղավ հիմնավորել), ճի՞շտ է: Կամ Աշոտ Զաքարյանը. այս երկրի ու պետության համար (թող բարձր չհնչի) իր կյանքը դրած մեկին բանտելն արդյոք արդարացի՞ է:
-Գիտե՞ք, պարոն Սարգսյան, ուղիղ մեկ տարի որոնում եմ այդ հարցի պատասխանը. որևէ մեկը կարո՞ղ է պատասխանել` ինչո՞ւ Սերժ Սարգսյանը չի ազատում այդ տղաներին, չէ՞ որ բոլորիս հետ ինքն էլ դրանից միայն կշահի: Կարո՞ղ եք ասել՝ ինչու չի ազատում:
-Շատ հստակ է. իշխանությունը վախենում է ազատ արձակել այդ տղաներին, որովհետև համարում է՝ սխալ է արել, որ ձերբակալել է, և այդ ձերբակալումներով կրակի մեջ է գցել իրեն: Ընդ որում, այդ քայլով նա ընդդիմության քաղաքական ակտիվությունն է միայն բարձր պահում: Երկրում լարվածություն է ստեղծում: Լրացուցիչ գործիք է տալիս դրսին՝ իրեն խեղճացնելու համար: Բայց և բավական է, որ Սերժ Սարգսյանն այսօր ազատ արձակի ձերբակալվածներից 10 հոգու, վաղն էս իշխանությունը կփլուզվի:
-Ես չեմ կարծում, որ ձերբակալված էդ 50 և կամ Ձեր ասած` «ազատ արձակված» տասը տղերքն են, որ «վտանգ» են ներկայացնում էս իշխանությունների համար. էս իշխանություններն էնքա՜ն անողոք մարտահրավերներ ունեն:
-Ո՛չ, այդպես չէ: Խնդիրն այն չէ, որ Սերժ Սարգսյանը վախենում է, որ այդ տղերքը դուրս կգան ու եսիմ ինչեր կանեն: Պարզապես, իր թիմում եղած մարդկանց ինքը շատ լավ է ճանաչում: Գիտե՞ս, առաջարկին, ինչպես ասացի, ստացա պատասխան թերթերի միջոցով. այն է՝ իշխանությունը երբեք չի պարտվում,:
Նրանք առաջնորդվում են «իշխանությունը միշտ ճիշտ է» սկզբունքով: Ինքդ էլ գիտես, Սերժ Սարգսյանի շրջապատի մարդիկ ուր նստում-ասում են` Սերժը թույլ է, չի կարողանում ղեկավարել, նրա վրա ահավոր ճնշումներ կան. եվրոպացիները ճնշում են, Տեր-Պետրոսյանը ճնշում է, Ղարաբաղի հարցով ճնշում են, Ռուսաստանը վստահում է, չի վստահում... Յուրաքանչյուրին, ժողովրդական լեզվով ասած, «մահանա» է պետք էս իրավիճակում: Եվ հերիք է նման բան տեղի ունենա, հայտնի մուլտֆիլմի նման ասելու են` «Աքելա պրոմախնուլսյա», ու բուրգը փլվելու է: Սեփական բուրգն ապահով, ամուր ցույց տալու համար Սերժ Սարգսյանը ստիպված է այդ տղաներին պահել բանտում: Կա երկրորդ խնդիրը ևս. մարտի մեկից հետո իշխանություններն իրենց գործունեությունը միջազգային հանրության աչքին արդարացնելու համար ստիպված են տղերքին բանտերում պահել, գործեր սարքել նրանց վրա։ Ի՞նչ ասացին նրանք մարտի մեկին։ Ասացին՝ մարդկանց որոշակի խումբ փորձել է բռնի ուժով զավթել իշխանությունը: Հիմա եթե պարզվում է, որ էդ մարդիկ բռնի ուժով չեն փորձել զավթել իշխանությունը, դուրս է գալիս, որ իրենք ապօրինի որոշումներ են կայացրել` հատուկ դրություն են հաստատել, ապօրինի զենք են կիրառել սեփական ժողովրդի դեմ: Իսկ սա արդեն Հաագայի խնդիր է: Հիմա, թե 5-10 տարի հետո, միևնույն է, նման խնդիր է: Հետևաբար, իրենց պետք են մարդիկ, որոնք դատվեն հենց 300 հոդվածի հատկանիշներով:
-Բայց ես ինֆորմացիա ունեմ, որ նրանց առաջիկայում ազատելու են:
-Էդ ինֆորմացիաները մարտի մեկից առայսօր ամեն օր «հնչում» են: ՈՒ թե տղաներին ազատեն, ազատելու են պարտադրված, ստիպված, որովհետև ԵԽ որոշումներն էլ էս իշխանություններին հեշտ չեն տրվում. նրանք խնդրում, աղաչում, իրենց անձնական ինքնասիրության հաշվին են դա ստանում. խոստանում են, որ ձերբակալված տղաներին կազատեն, ասելով՝ «գիտեք, մեր օրենքները Ստալինի ժամանակից եկած օրենքներ են, իսկ Ստալինը սիրում էր մարդկանց քաղաքական հոդվածներով դատել» և այդպես շարունակ: Հիմա եկել է պահը, և իրենք պետք է խոստումը կատարեն: Կատարեն` սեփական թիմն է փլուզվելու: Չկատարեն՝ եվրոպական ճնշումներն են ուժեղանալու:
-Բա ո՞նց է լինելու:
-Թող իրենք մտածեն: Զարգացումները կլինեն այնպիսին, ինչպիսին ներկայացրեց իր հանրահավաքային ելույթում Լևոն Տեր-Պետրոսյանը:
-Ազգային համաձայնության կառավարությանը մասնակցությո՞ւն:
-Իհարկե` ոչ: Բայց և՝ կարո՞ղ է առաջանալ այդպիսի իրավիճակ, այո, կարող է: Երբ այդ ժամանակը գա, և առաջարկն արվի, որոշողը ժողովուրդն է: Սակայն խնդիրն արդար իշխանության ձևավորման մեջ է, այդ պարագայում է, որ մենք լուծում ենք երկրի առջև ծառացած խնդիրները: Բոլոր դեպքերում, զարգացումները տանում են նրան, որ Հայաստանում իշխանությունները փոխվելու են և փոխվելու են միանշանակ: Ինչ ժամանակի մեջ` կախված է մեր աշխատանքից: Կարծում եմ` շատ արագ:
-Պարոն Սարգսյան ջան, ախր 2003-ից, 2004-ից առայսօր ասում էիք՝ աշնանը, գարնանը, ձմռանը, ամռանը կփոխվի ու կփոխվի այս իշխանությունը։ Ժողովուրդը հավատում էր, մենք հավատում էինք, իսկ ո՞ւր է տարվա մեր եղանակը:
-Իմ՝ որպես քաղաքական գործչի գործունեության խնդիրն է եղել, որ հայ մարդը միշտ հույս ունենա, չլքի Հայաստանը, հավատա իր երկրին ու իր ապագային: Բոլոր ժամանակներում, երբ այդ մասին ես խոսել եմ, հավատացել եմ դրան:
-Բա որ էլի հանկարծ՝ «Աքելա պրոմախնո՞ւլսյա»:
-Եթե չկռկռաք՝ «նե պրոմախնյոտսյա՛»:
Զրուցեց Կարմեն ԴԱՎԹՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ